دەنگەگان وە ناو فەرگەنگ کوردی فرەڕەنگ و وەرفراوانن – کەڵهوڕی

🍁ئامادەکردن :

✍️ڕەزا مەوزوونی لیکولەر فەرگەنگی

🔸دەنگەگان وە ناو فەرگەنگ کوردی فرەڕەنگ و وەرفراوانن. بێشک جوغرافیای کوێستانی زاگرۆس وە دەنگەیل با و باران و ئاژەڵەیل لە ئی رەنگاوڕەنگییە کاریگەری دێرێد.

 

🔸ئی دەنگەیلە ١٣٤  جورن ک تونن وە ناو کتاو (ترانه های سرزمین مادری) بخوەننەی .

 🔸۱ـ  مڵخه millxe : صدای تو دماغی

🔸۲ـ ونه wine : صدای زمزمه انسان از دور

🔸۳  مشه mişe : صدای نفس انسان از طریق بینی موقع خواب

🔸٤ـ قوته qute : سرفه

🔸٥ـ  پرخه pirxe : خروپف

🔸٦ ـ سۊەقه süeqe: سرفه با صدای بلند

🔸۷ـ  زیقه zîqe : صدای بچه ی کوچک

🔸٨ـ جیقه ciqe :جیغ

🔸۹ـ  قیژه qîje : صدای فریاد زن از ترس

🔸 ۱۰ـ هیرکه hîrke:صدای بلندخنده (دور از ادب)

🔸۱۱ـ قورقه qurqe :صدای سرفه ی مرغ .

🔸۱۲ ـ مفه mife :صدای بینی در سرماخوردگی

🔸۱۳ ـ هه سه hese : نفس نفس زدن

🔸۱٤ـ پیرکه pîrke :مثل هیرکه است کمی نازکتر

🔸۱٥ ـ ویقه wîqe :صدای مرغ

🔸۱٦ ـ قۊله qüle : صدای خروس

🔸۱۷ـ نۊزه nüze:صدای سگ

🔸۱٨ ـ هیله hîle :صدای اسب .شیهه

🔸۱۹ ـ شیپه şîpe :صدای شیهه اسب .

🔸۲۰ ـ قاسپه / شاقه qaspe/şaqe : صدای کبک

🔸۲۱ـ زەقه zeqe :صدای بز

🔸۲۲ ـ قاڕه qarre :صدای گوسفند

🔸لۊله lüle : صدای گرگ

🔸۲۳– قیڕه qîrre: صدای کلاغ

🔸 ۲۴ – شیقه şîqe : صدای پاره شدن پارچه

🔸۲۵– خشه xişe ؛ صدای برگ خشک در باد

🔸۲۶ – خرمه xirme : صدای خوردن قند یا خیار با دهان بسته ،با ریزش انبوهی سنگ روی هم

🔸۲۷– جیڕه cîrre: صدای لولای در

🔸۲۸ – بووڕه bûrre: صدای هواپیما ،گاهی صدای گریه

🔸۲۹ – قژه qije : صدای ریختن آب در روغن داغ یاآب روی فلز داغ .

🔸۳۰ – گوڕه gurre : صدای آتش در محفظه ی بسته .

🔸۳۱ – شریقه şirîqe : صدای فروافتادن راکت ،صدای بلند را هم می گویند .

🔸۳۲ – بڵمه billme : صدای افتادن وسیله ای نرم ،

🔸۳۳ – گیزه gîze: صدای برخوردگلوله با سنگ ،صدای عبور سنگ از بغل گوش .

🔸۳۴ – کفه kife : صدای ربختن آب بر روی آتش،یا هیزم نیم سوخته ،

🔸۳۵ – چزه çize : صدای آب شدن چربی هنگام کباب

🔸۳۶ – زرمه zirme : صدای برخورد دو فلز با هم

🔸 ۳۷ – نرکه nirke : (نکه nike):صدای نفس انسان زیر بار سنگین ،به صدای سیل هم می گویند

🔸۳۸ – پرمه pirme : صدای عطسە حیوان

🔸۳۹ – چریکه çirîke : صدای فریاد بلند و باریک ،

🔸۴۰ – تریکه tirîke :صدای فریاد نازک و بلند

🔸۴۱ – فیکه fîke : سوت،گرد کردن لبهاو عبور باد از آن

🔸۴۲ – مڵچه millçe : صدای خوردن غذا در دهان

🔸۴۳ – مڕه mirre :صدای ناله درونی انسان بدون باز شدن دهان

🔸۴۴ – پژمه pijme = پشمه pişme  : عطسه

🔸۴۵ – کرچه kirçe : صدای برداشتن آرام پا در سکوت

🔸۴۶ – خلنگه xillnge : زمزمه مبهم وگلایه آلود انسان.تو دماغی

 🔸۴۷ – قوڵپه qullpe : افتادن سنگ یا وسیله ی سنگین وگرد در آب عمیق

🔸۴۸ – چڵپه çillpe : افتادن سنگ و وسیله ی مثل فلز در آب کم عمق

🔸۴۹ – شڵپه  şillpe : صدای زدن با سیلی ۲ -اقتادن سنگ ویا وسیله ای تخت در آب کم عمق

🔸۵۰ – شڵقه şillqe: تکان خوردن آب یا مایعات در داخل مشک یا دبه ومحفظه ی بسته

🔸۵۱ – چووڕه çûrre : جاری شدن آب به صورت طولی در مجرایی باریک

🔸۵۲ – تافه tafe : عبور آب رودخانه از روی سنگ

🔸۵۳ – فیشکه fîşke : بیرون زدن همراه فشار آب از منفذی باریک وتنگ مثل سوراخ شدن یک مشک 

🔸۵۴ – خوڕه xurre : جاری شدن باریکه ی آب از بلندی

🔸۵۵ – هاژه haje : عبور باد ازمیان شاخ وبرگ و درختان ،صدای جاری شدن آب برف در دره

🔸۵۶ – هووفه hûfe : وزیدن شدید باد

🔸۵۷ –گیڤه gîve :رد شدن سنگ یا گلوله با سرعت زیاد از بغل گوش

🔸۵۸ – سروه sirwe : صدای ملایم باد

🔸۵۹ – گژه gije : صدای عبور باد ملایم از بین شاخ وبرگ درختان

🔸۶۰ – ته قه teqe : برخورد دوجسم سخت به یکدیگر

🔸۶۱ – پووقه pûqe : شکستن یک جسم نه چندان سخت مثل قند

🔸۶۲ – شه قه şeqe : برخورد دوچیز تقریبا نرم به هم ،مثل سیلی

🔸۶۳ – ڕمه rime : افتادن یک جسم از بلندی و نظیر آن

🔸۶۴ – تریقه tirîqe : صدای گلوله از دور

🔸۶۵ – چه قه çeqe : برخورد دو جسم سخت به هم .بیشتر برای دندان در سرما بکار می رود

🔸۶۶ – قرپه qirpe : صدای شکستن چوب خشک متوسط

🔸۶۷ – خرپه xirpe : صدای سینه ی گربه یا بچه

🔸۶۸ – گوڵپه gullpe: صدای خروج آتش همراه دود از منفذ .مثل بخاری

🔸۶۹ – خرچه xirçe : صدای خوردن خیار

🔸۷۰ – قرته qirte : صدای پاره شدن نخ

🔸۷۱ – خرته xirte : صدای گوشت نپخته زیردندان

🔸 ۷۲ – چڵپە  چڵپ çillpe çillp : صدای شالاپ شلوپ آب