گرفت بێکاری لە کرماشان

نۊسەر ڕاپۆرت: فەریبورز پوورنادری

پارێزگای کرماشان، وەسەر تواناییەیل سرووشتی، دیرووکی و مڕۆڤی دەوڵەمەنیەو چەن ساڵە وەدەس گیچەڵ بێکاریەو هاوار کەیدن. ئێ گیچەڵە وە بنەمایی‌ترین مدوو گرفتەیل ئابووری و کۆمەڵایەتی ناوچەگە ناسریاس و کارگەری قۊڵێگ ناسە بان ژیان، کۆچکردن، هەژاری و گرفتەیل کۆمەڵایەتی. لەی ڕاپۆرتە، لایەنەیل جیا جیای گیچەڵ بێکاری لە کرماشان، مدووەیلێ، ئامار و ژمارەیل پەیوەندیدار، ئەنجامەگانێ و ڕێچارەیل پێشنیارکریای خەیمنە وەر باس.

١- بێکاری لە کرماشان: ژمارە و ڕەقەم

وە پەی راپۆرتەیل ناوەند ئامار ئێران، پارێزگای کرماشان لە ساڵەیل وەرێن هەمیشە فرەترین بێکاری لە ئێران داشتیە ک لەیرە باس چەن گلە لەی ئامارەیلە کەیمن:

ڕێژەی گشتی بێکاری:

لە ساڵەیل جووراوجوورا، ڕێژەی بێکاری کرماشان لە بەین 15 تا 22 لەسەد جۊلیاس. ئڕای نموونە، لە پاییز 1403 (2024)، ڕێژەی بێکاری ئێ پارێزگا ۱۸.۲  لەسەد راپۆرت دریاس کە لە بەراورد وەگەرد گشتێ ئێرانا (7.2 لەسەد) هێمای فرس. وەپەی ئێ ڕێژە، کرماشان لە دۊای پارێزگایل سیستان و بەلووچستان و خووزستان، بێکارترین پارێزگای ئێرانە.

لە ساڵ 1395، ڕێژەی بێکاری ڕەسیەسە 22 لەسەد ک بەرزترین ژمارە لە ئێران بۊە. وەلێ، لە ساڵ 1398 وەرەو ئیلا، وە ئجرای بڕێگ بەرنامەیل جوور «سند جامع اشتغال»، ئێ ڕێژە کەمەو بۊە و لە بەهار ساڵ 1399 ڕەسیەسە 13.8 لەسەد.

بێکاری دەرچیەیل زانکۆ:

یەکێگ لە گیچەڵەیل گەورای کرماشان، ڕێژەی بەرز بێکاری جوانەیلێگە ک زانکۆ ئەو د ۊا هاوردنە. لە ساڵ 1398، ڕێژەی بێکاری ئێ جوانەیلە لە کرماشان 28.5 لەسەد بۊە، وەلێ هەر ئەو ساڵە ئێ ڕێژە ئڕای گشتێ ئێران 18.3 لەسەد راپۆرت دریاس. ئێ بابەتە نیشاندەر ئەوەسە ک مەهارەتەیل فێرکاری وەگەرد هەوەجەیل بازار کارا یەکەو نیەگرن.

بێکاری ئەوشاریای:

ڕاپۆرت ناوەند توێژینەوەیل پارلمان ئێران نیشان دەیدن ک ئەگەر «بێکاری ئەوشاریای» (ئەو کەسەیلە ک بەردەوام کار نیەکەن یا کەسەیلێ ک وە مدوو نائمێدی دی لە شوون کار نیەگەردن)، حساو بکەیمن ڕێژەی بێکاری کرماشان ڕەسێدە 40 لەسەد. ئێ ژمارە گەورایی کارەسات بێکاری لەی پارێزگا نیشان دەیدن.

ڕێژەی بەشداریی ئابووری:

ڕێژەی بەشداریی ئابووری لە کرماشان لە بەهار 1400 نزیک 44.6 لەسەد بۊه کە بەرزتر لە ئاست گشتێ ئێرانە (نزیکەی 41 لەسەد). ئیە نیشان دەێ ک کەسەیل فرەیگ لەئ پارێزگا توان کار بکەن وەلێ دەرفەت کار نەیرن.

بێکاری ژنەیل و جوانەیل:

ڕێژەی بێکاری ژنەیل لە کرماشان نزیک د بەرابەر پیایلە. لە زمستان 1401، ڕێژەی بێکاری ژنەیل 15.7 لەسەد و پیایل 8.5 لەسەد بۊە. هەرئێجوورە، بێکاری جوانەیل (15 تا 35 ساڵ) لە پاییز 1403 نزیک 14.3 لەسەد راپۆرت دریاس ک نیشاندەر دۆخ قەیران کار لە ناو ئێ بەش کۆمەڵگاسە.

٢- مدووەیل بێکاری لە کرماشان

گیچەڵ بێکاری لە کرماشان ئەنجام تەرکیب چەن هۆکارە ک پەیوەندی وەگەرد ئابوری، کۆمەڵایەتی، سیاسی و ساختاریا دێرن. لە دریژە، چیمنەو سەر ئێ مدووەیلە:

ا) مدووەیل ئابووری

کز بۊن ژێرخانەیل ئابووری:

نزیک 43 لەسەد 963 یەکەی پیشەسازی پارێزگا بەسیانە و 55 لەسەد یەکەیل چالاکیش وە کەمتر لە کوت تواناییانەو کار کەن. ئێ بابەتە وە مدوو گیچەڵ دارایی، کەمی سەرمایەگوزاری و دەسڕەسی نیاشتن وە بازاڕەیل ڕقابەتیە. تەولید ناخالس ئڕای هەر نەفەر پارێزگا لە ساڵ 1392 نزیک 50 میلیۆن ریال بۊە ک 30 لەسەد نزمتر لە گشتێ ئێرانە.

خوازیاری کەم سەرمایەگوزاری:

دۆخ نالەبار بازرگانی، قانوونەیل پیچیدە و جێگر نەۊن ئابووری بۊەسە مدوو کەمەو بۊن سەرمایەگوزاری ناوخوەیی و دەرەکی لە کرماشان. قەوارەی پۊل پشدەسکریای بانکی ئێ پارێزگا تەنیا یەک لە سەد گشتێ ئێرانە.

پشتبەسان وە هاوردە:

هاوردەکردن بەرفراوان کەلوپەل دەرەکی، وە تایبەت لە وڵاتەیل هاوسا، زەخت خسەسە سەر بازار ناوخوەیی کرماشان و دەرفەتەیل کاری لە بەش بەرهەمهاوردنا کەمەو کردیە.

تەوەڕۆم بان

کرماشان لە 12 ساڵ تا 1398، وە تەوەرۆم 40 لە سەد، بانترین نرخ تەوەرۆم ئێران داشتیە. ئیە دەس مەردم لە سەنن بەساس و کاریگەری نەرینی ناسە بان سەرمایەگوزاری و درس کردن کار.

ب) مدووەیل کۆمەڵایەتی

چۊنیەتی نووڕسن وە کار:

بڕێگ لە توێژینەوەیل نیشان دەن ک جوانەیل وە چەو نزمێگەو نووڕنە یەی بڕ کارەیلەوە (بەتایبەت کارەیل فەنی و دەسی) و ئیە بۊەسە مدوو کەمەو بۊن خواست قەبوول کردن دەرفەتەیل کار.

نەگونجان پێشە وەل و بازاڕ کارا:

زوورم خوەندکارەیل زانکۆ پێشەیل زانستی بازاڕ کار فێر نیەون. ئێ گیچەڵە وە مدوو لاوازی سیستم پەروەردە و نەگونجان زانکۆ وەگەرد سەنعەتا فرەترەو بۊە.

کوچکردن هێز کار:

بێکاری بەرفراوان کارگەرەیل ماهر و شارەزا بردیە ئڕای شوونەیل تر وڵات یا وڵاتەیل هەوسا (جوور عیراق)، ک ئیەیشە بۊەسە مدوو کەمەو بۊن توانای مرۆڤی پارێزگاگە.

ج) مدووەیل سیاسی و وەڕێوەبردنی

وەڕێوەبردن ناکاریگەر:

  بڕێگ راپۆرت باس دامەزرانن کەسەیل سیاسی و کزبۊن وەڕێوەبردن لە ئاست پارێزگا کەن ک بۊەسە مدوو  خاوەوبۊن پیشکەفتن پرۆژەیل پەرەپێدان و درسکردن کار.

دچەوەکی و نایەکسانی ناوچەیی:

بڕێک لە وەکارهێنەرەیل تووڕەیل کۆمەڵائەتی ئۊشن دچەوەکی لە بەین کورد و نەتەوەیل تر بۊەسە مدوو تا بوودجەی کەمێگ بیەنە کرماشان و دەرفەتەیل پەرەپێدان کەمەو بوودن.

ئجرا نەکردن پرۆژەیل زێرخانی:

 پرۆژەیلێگ جوور «سامانەی گەرمەسێری» ک توەنس وە درسکردن دەرفەت کار لە بەش کشتوکاڵا یارمەتی چارەسەرکردن گیچەڵ بێکاری بیەیدن، تا ئێرنگە وە مدوو پێدان بوودجەی ئێ کارە وە ناوچەیل تر، پێشکەفتن فرەیک نیاشتیە.

د) مدووەیل دیرووکی و جوغرافیایی

کاریگەرییەیل شەڕ ئێران – عراق:

کرماشان لە ماوەی شەڕ ئێران و عراق چەند جار تۊش پەلامار بۊە و ژێرخانەیل ئابووریێ خەسار گەورایگ دینە. کاریگەری ئێ بابەتە هێما لە بان ئابووری ئێ ناوچە مەنیە.

٣- دەرئەنجامەیل بیکاری له کرماشان

بیکاری لە کرماشان دەرئەنجامەیل بەرفراوانێگ لە بوارەیل کۆمەڵایەتی، ئابووری و ڕەوانیا وەل خوەیا هاوردیە:

نەداری و نابەرابری:

گیچەڵ بێکاری و نەداری، کەلێن چینایەتی درس کردیە است. کرماشان لە رۊ پێوەرەیل گەشەسەننەوە یەکێگ لە بێبەشترین پارێزگایل ئێرانە.

کووچکردن:

فرەیگ لە جوانەیل وە مدوو نەۊن دەرفەتەیل کار کووچ کەنە شارەیل گەورا جوور تەیران یا چنە وڵاتەیل هاوسا و ئێ بابەتە هەشیمەت چالاک کەمەو کردیە و پیری جەمعیەت درس کردیە.

فرەوەبۊن تاوان و گیچەڵەیل کۆمەڵایەتی:

 بێکاری پەیوەندی ڕاسەوڕاسێگ وەل فرەوەبۊن تاوان، ئعتیاد و گیچەڵەیل کۆمەڵایەتی ترا دێرێد. بڕێ کەس لە تووڕەیل کۆمەڵایەتی ئاماژە وەی مەسەلە کردنە.

نائمێدی و خودکوشی:

ڕاپۆرتەیلێگ بڵاو کریانە ک فرەوەبۊن خودکوشی هەڵەوگەردنن  ئڕای نەداری و بێکاری.

٤- پێشنیار ڕێکار

ئڕای لەناوبردن گیچەڵ بێکاری لە کرماشان، ئێ ڕێکارەیلە پێشنیار کریەن:

وەرەونوابردن ژێرخانەیل سەنعەتی و کشتکاڵ:

خسنەوکار کارگایل بەسیای و پشتیوانی لە یەکەیل چالاک لە ڕێ قەرز بانکی و مەعافیەتەیل ماڵیاتی.

تمامکردن پڕۆژەیل کشتکاڵی جوور سامانەی گەرمەسێری ئڕای درس کردن دەرفەت کار بەردەوام.

درسەوکردن سیستم پەروەردە:

هەماهەنگی لەبەین مێتۆدەیل خوەنسن زانکۆگان و هەوەجەیل بازاڕ کار.

بەرفراوانکردن فێرکاریەیل تکنیکی ئڕای مەهارەتەیل کرداری.

هاوردن سەرمایەگوزار:

خاسەوکردن دۆخ بازرگانی لە ڕێ ئاسانەوکردن یاسایل و درسکردن پاڵنەرەیل سەرمایەگوزاری.

وەکارهاوردن توانای و دەرفەتەیل هاوسنووری ئڕای وەرەونوابردن بازرگانی و هەناردە.

وەرەونوابردن کەرت گەشتیاری:

سەرمایەگوزاری لە ژێرخانەیل گەشتیاری جوور هۆتل و شوونەیل گەشتیاری وە پەی دەوڵەمەنی شوونەیل دیرووکی و سرووشتی کرماشان.

پشتیوانی لە ژنەیل و جوانەیل:

درسکردن دەرفەتەیل کار تایبەت وە ژنەیل و جوانەیل لە ڕێ پلانەیل کارسازی و کارەیل ناو ماڵەو.

وەڕێوەبردن کاریگەرتر:

کەمەو کردن دامەزریانەیل سیاسی و وەکارهاوردن وەڕێوەبەرەیل شاڕەزای کرماشانی ئڕای وەرەونوابردن پڕۆژەیل پەرەپێدان.

٥- دەرەنجام

بێکاری لە کرماشان گیچەڵ چەن لایەنەیگە ک هەڵگەردیەیدەو وە مدووەیل ئابۆری، کۆمەڵایەتی و سیاسی. ئێ پارێزگا گرفت ئاست بێکاری بان، بەتایبەت لە ناو دەرچیەیل زانکۆ و ژنەیل دێرێد. ئڕای لەناوبردن ئێ گیچەڵە، هەوەجە وە پلان گشت لایەنە و هەماهەنگ لە بەین بەشەیل جیاواز کۆمەڵگای مەدەنی هەس تا ماف خوەیان لە دەوڵەت و بەش تایبەت داوا بکەن. سەرمایەگوزاری لە ژێرخانەیل، درسەوکردن سیستم پەروەردە، وەرەونوابردن کەرت گەشتیاری و خاسەو کردن وەڕێوەبردن پارێزگا توەنێدن بێکاری کەمەو بکەێ و ژیان مەردم خاسترەو بکەێ. نووڕسن وە تواناییەیل ناوچەیی و لاوردن وەربەسەیل سەرمایەگوزاری کلیل وەرەو نوابردن جیگر لە کرماشانە.