بێهرووز میرزایی
ڤەتووێژ
هەرسین یەکێ ئەژ شەهرسانەل ڕووژهەڵات پارێزگا کرماشانە ک ئەڵادە 80 هزارکەس جەمعێەت دێرێ.
هەرسین فرەتر ڤە شەهر سەوزی‌کاڵیە مەشناسنێ. ئی شەهرسانە هەم خاون ئاسارەل باستانیه هەمیج خاون کلتورێ دیرووکی ئەمانێ فرەهان کەس ئێ کومەڵگای کورد بافت ئی ناوچە دیرووکیە خاس نمەشناسن.
کاک بێهرووز میرزایی چاڵاکێ ئەژ ناوچە هەرسین باس ڤە دووخ شەهر هەرسین، ژیان مەردم ئێ کوومانە، سونەتەل، جەشن نەوروزی، زوان داڵکانەی و بڕێ باوەتەل‌تر ئەنجامان داسێ. بێهرووز باوەڕ دێرێ هەرسین ڤەگەرد فشارەلێ جوور نەوین دەرفەت ئەڕا کار و هەرهانە تاویان، تەقلا ئەڕا بین و مەنن و هەڕەشە ئەڕا ئەژ بەین چێن زوان داڵکانەی ڕۊاڕۊە. مدووەلی ئێ خەسارە ئەژ نەوین چاڵاک فەرهەنگی و نەوین ڕسانەێ گ خزمەت ڤە کومەڵگا بکەێ مەوینێ.
فەخەت ئەژ ساڵ ١٣٨٥ تا ١٣٩٥ دوازە هزار نەفەر ئەژ شەهر هەرسین کووچان کردێیە
ڤە ئێ چەن ساڵەرە، فێشتەرین سیفامەنی کوومان خەڵک هەرسین چ بییە و چ گوریانێ و ئەڤەڵین سیفاوان مەوینیم؟
یەکێ ئەژ کەڵنگتەرین گێچەڵەل کۆمەڵایەتی ڤە هەرسین، ک ڤرەژ شورش گەلان ئێران دژ ڤە دەسەڵات سیاسی پادشاهی وجود داشتێ کوچکردن ئەژ ئابادی و شەهر بی ک ڕیشە ئێ گیر و گرفتە ماو تا سەردەم قاجارەل شوون بگرینی. ڤەلێ ڤە سەردەم دەسەڵات محەمەد ڕەزا پەهڵەوی ڤە سونگ سیاسەتەلێ ک ڤە نام انقلاب سفید و اصلاحات ارضی ئەنجام دریا بیە مەدووئێ گ جەماوەر فرەهانێ ڤە خاتر یە ک دووخ هزاران‌ساڵەوان تۊش گوریان و قەیران بۊ ناچار بین کووچ بکەن. مدوو ئی کووچە فێشتر ئقتسادی بی ڤەلی فرەهان چێ جوور خزمەتگزاری شەهری ئمکانات دەرمانی و بهداشتی و سیستم پەروەردە دەوڵەتی گ تا ڕادەی ڤە شەهەرەل وجوود داشتێ بیە مدووی گ جەماوەر فرەهانێ ناچار زێد وژان بیلنەر جا ڕۊ بکەن ئۆ شەهر، ڤیرێ جاێ گ بتونن بانانێ خاسێ ئەڕا وژان و خێزانان دۊز کەن.
ئێ گیچەڵە ڤەگەرد پەڕئادان کووچ ئابادی ڤە شەهر بیە کەڵنتەرین مدووی ئەڕا خەسار کۆمەڵایەتی چرا ک چەن هزار ساڵ ئنسان ئێ ڤەرگە ڤە ڕێ کشتوکاڵ و دونیاداری ڕوژگار گۆزرانۊتێ ڤەلێ کووچێ ڤە شەهر، شەهرێ ک هۊچ ژێرخان ئقتسادی _کۆمەڵایەتی-فەرهەنگی گونجاوێ ناشتێ و تونای یا ئمکانێ ئەڕا ئێ هەمکە مەردمە ناشتێ تا ژیانان بگزەرنن بیە خەسارێ ک هالیپا تۊشار ئێ مەردمان و ئێ شەهرەسە.
بێکاری ڤە ئێ شەهرە کەڵنتەرین مدوو کوچکردن و ئۆڵووڵ کەڵنتەرین قەیرانەل کۆمەڵایتیە ڤە وتە بڕێ ئەژ سەرچەمەل ناوچەیی و پەیوەندیدار ڤەگەرد دەسەڵاتدارەل ئۆستانی؛ فەخەت ئەژ ساڵ ١٣٨٥ تا ١٣٩٥ دوازە هزار نەفەر ئەژ شەهر هەرسین کووچان کردێیە گ فێشتەر ڤە سونگ بێکاری بیە و فێشتر ڤیرێ تێهران و ناوەن ئێران بییە.
ئیمڕوو ئەگەر هەرسین تۊشار فرەهان قەیران کەڵنگ و گوجەر کۆمەڵایەتیە جوور تەلاق. موعتادی و هزار جوور نالەباری (بزەی) کومەڵایەتی یەکێ ئەژ سەرەکی‌تەرین باوەتەل گێچەڵسازێ هەر ئێ بێکاری و نەوین زەمینە ئەڕا سەرمایە‌گزاری و گەشەکردن ئقتسادی هامسەنگ( متوازن )ڤە شەهر -ئابادی- و دەروڤەر(پیرامون) -ناوەنەسە گ مەتونێ ڕێی بوو ئەڕا چارەسەرکردن ئێ گیر و گرفتە!
مەراسم ئەسەدووا یا چووپی‌گرتن دت ئازای ئەڕا ڤارانە گ ڤە ناوچە کوردەوارێ خوار فرە چەم‌گیرە
چ سنەتەل و ئاینەلێ ڤە هەرسین هەس گ دێرن فەرامووش مەون؟ ئەڕا پارێز و زنێاکردن چە باس بکەیم؟
جوور هەر مەردمانێ ڤە ئێ دونیا هەرسین و مەردمانێ بڕێ ڕێ و ڕسم دێرن گ نیشان ئەژ ڤیر و باوەڕەلانە مەێ, گ بڕانێ ئاینی و بڕێ دینیە و تەمام لاینەل ژیان ئنسانە مەگری ئۆ ڤەر. بڕێ ئەژنان فێشتر ڤەگەرد کشتوکاڵ و دونیاداری پەیوەندی دێرێ.
بڕێ ئەژێ ئاینەله ڤە شێوە بازی بڕێ ڤە چوارچو مەراسم ئائینی یا چوارچوەلێ‌تەر ئجرا ماو جوور گاڕانکی، کاسمسا، میرنەوروزی… کە فێشتران پەیوەندی ڤەگەرد گشتوکاڵ و دونیاداری دێری و ئنسان یە جوورێ مەیتێ ئازەل سروشت بگرێ ئێ کار تا بتونێ ڤە یاری ئازەل سروشت بڕەسیە ئامانج وژ .نموونە ئێ مەراسم ئەسەدووا یا چووپی‌گرتن دت ئازای ئەڕا ڤارانە گ ڤە ناوچە کوردەوارێ خوار فرە چەم‌گیرە و فرە شوون ئجرا بییە ئیمڕوو ڤەگەرد کەم بین کشتوکاڵ دونیاداری ئبتدایی و گەشەکردن سیفا ئنتقادی و مەتنقی ئی ڕێ و ڕەسمیجە کەم ڕەنگا بییە.
نموونە‌ی‌تر ک نەخش فرە سەرەکی داشتێە ڤە نیشاندەر سیفا دینی و ئایینی ئێ ناوچە بیەسە دین یا ئایین یاری بییە گ ئیمڕوو نە تەنیا ڤە لاین مەردم فراموش بییە بەڵکەێ تۊش چەواشە و چەواشەکاری بییە و قەور کەڵنەل یارسان ک ڤە سەرتاسەر هەرسین و ڤەرگە کاکاوەن وجوود دێرێ ،جوورێ مسادرە بینە و نەخش و کارکەردان گوڕیایە و دەسەڵات سیاسی ئە قەور و زیارتگالە گ هێن پیر و کەڵنگەڵ یارسان بیه ، کردێسێە شوونێ ئەڕا تەبلیغات ئیدئۆلۆژی ئسڵامی. هەڵڤەت بڕێ ئەژ مەردمان هەرسین و دڵفان و کوێەشت هالیپا ئەژ پیروان ئایین یاریین و تونستنە ڤە نام ئێ فشار همی لاینە گ ئەڕا تواننن ئێ مەردمە بییە، دەڤەرە بارن .
ئەگەر بێمان ئێ فەرهەنگه بپارێزیم و یا تەمام چێەلێ کە ئەزشمەندە ئیمڕوو ئەڕا ئیمە، هەڤەجە ڤە بەشداری هەمی لاینە کۆمەلایەتی دێرێ چۊناێ دەسەڵات سیاسی باوەڕێ ڤە پلورالیزم فەرهەنگی یا باوەڕی نەیرێ چەمەڕێ کردن ئەژ دەوڵەت یا نەهادل دەوڵەتێ وژ فەن دانە. برگزاری جەشنەل فەرهەنگی یا فێرکردن نەسل نوو مەتونێ فەرهەنگمان تا ڕادەێ ئەژ مەترسی ئەبێن چێن بپارێزێ.
نەوروز ڤە هەرسین جا پا فرە کەڵنگ نەیرێ تا ئاست یە جەشن تاکەکەسێ و بنەماڵی
جەشنەل و بوونەل فەرهەنگی جوور نەوروز چ جایگای دێرن ڤە ژیان ڕووژانە مەردم هەرسین؟
هاواڵ ئادان ڤە ئێ پرسیارە فرە ئاسان نییە. چۊناێ سەرچەمە ئەڕا فەتراخ دەربارە ئێ باوەتە ئیمڕوو ڤە ئختیار ئیمەرە نییە، ڤەلێ ئیمە ئەخیجە دەسمان بەسیا نییە مەتونیم چێەلێ گ دیمانه دەربارەوان قسە بکەیم. نەوروز ڤە هەرسین جا پا فرە کەڵنگ نەیرێ تا ئاست یە جەشن تاکەکەسێ و بنەماڵی مەنێە و هۊچ هەوڵ یا تەقلای گ دیاریکریا بوو تا بتونێ نەوروز بکەرێ ڤە جەشن سەرەکی یا کۆمەڵایەتێ گ تەمام لاینەل و چینەل کوومان بتونن ئەنامێ بەشداری بکەن وجود نەیرێ هەڵڤەت مدووەل ئێ باوەتە کەم نییە جوور فشار سیاسی ئەمنیتی فرەهانێ گە ڤە پارێزگا کرماشان و ئیلام هەس گ مەتونێ نواگر بوو. منتاێ یە تەمام ماجرا نییە فرە چێەلێ‌تر مەتونێ بوو گ ئەڕا نموونە مدووەل ئقتسادی و فرهەنگی مەتونیم ئاماژە بکەیم.
بڕێ هەر ڤە ئایلیرا هەوڵە مەن ئایلان فارسی بگرێیا چەواشە چەن نەسڵ پێش
زوان کوردی خوارێن ڤە هەرسین ڤەنام وتبووش ڕوژانە و ئاگرتن ئایلەل وجوود دێرێ؟
زوان کوردی خوارێن کارگری فرە کەڵنگ دێرێ ئەڕا پەیوەندی کۆمەڵایەتی و وتوبووش ڕوژانە ئەڵادە مەتونیم بووشیم کارەل ڕوژانە خەڵک ڤە نامژی ئێ زوانە ئەنجامە مەگرێ.
منتائ ئاگرتن ئایلەل ڤە ئێ زوانە ئیمڕووڕوژ ڤە ئێ سەردەمە تۊشار قەیرانە چرا کە تەنیا زوان فرمی و رسمی ڤە ئێرانرە کە ئەژ کۆمەک دەوڵەتی و حۆکوومەتی بەرخوردارە فارسیە، دەسڵات سیاسی و هەرهانە بەشێ ئەژ کوومان ئێران هیچ باوەڕێ ڤە پلورالیزم زوانی و فرهنگی نەیرێ یە وژ کەڵنگترین گێچەڵە ئەڕا کەسەلێ ک م زوان وژان بگرنا، ئەگەر بنەمالەیج کەمتەرخەم و هووڵنەوردێ بوو ک بەشێ ئەژ شەهروەندل هەرسین هەن و فکرە مەکەن ئەگەر ئایلان نەتونێ ڤە خاسی زوان فرمی بگرێیا، کوومان و دەسڵات سیاسی ئە ئایلە نە مەورێ ئێ سەرکار نە سوو جوور شەهروەندێ گ بتونێ کارئامد بوو تەماشا مەکەنێ. جیاوازی نەسڵی کومەڵایەتی هەتێەسەرا گ بڕێ هەر ڤە ئایلیرا هەوڵە مەن ئایلان فارسی بگرێیا چەواشە چەن نەسڵ پێش. یە وژ بیەسە جووررێ وژ ڤە کەم زانین فەرهەنگی ک دامانگیر مەردمان هەرسینە و مەتونێ ڤە بانان ئەڕا وژان و زوانان فرە مەترسیدار بوو.
مدام ئەژ ئێ گەپ دۊر درێژە یە بی هەرسین هیمان هەناسێ مەکیشی و یەێ شەهر زندێیە
ئایا ڤە ئێ ساڵەرە شاهد کەمابین یا گەشەکردن زوان داڵکانەی ڤە نام نەسڵەل جەوان بینانە؟ ئەڕا؟
ئەرا پەیجوویی ڤە سەر ئێ مژارە ئیمە باس چەم باژیمەر وەرین گ چ سیاسەتێ ئەر پارێزگای کرماشان و ئیلام لورستان ڤەرەڤەرە ڤەگەرد سەقامگیر بۊن دەوڵەت-نەتەڤە ئێرانی هەت ئۆ پێش و مەگست ئجرا بوو، نەخش ڕوشنڤیرەل فارس چە بی ئەڕا جاگیر کردن بەرنامەل ئێ سیاسەت یە نەتەڤە و یە زوانیه. ڤرامڤەر ڤە ئێ سیاسەتە کاردانەڤە خەڵک ئێ پارێزگالە چە بی؟ ئایا کارڤەدەسەل ڤە ڕژیم وەرین یا ئیسە تونستن ڤە مدا و ئامانج وژان بڕەسن یا ڤەگەرد دەڤەرە و بەرگیری و دماتر پرس شوناسخوازی ئێ خەڵکە ئەڕا ماڤ سەرەتایی ڕۊاڕۊ بین، ئیمە مەتونیم بووشیم دۆما شورش ئسڵامی ئێران و دما جەنگ چەن ساڵە ئێران، جمشتێ ڤە ئێ ناوچە دەس کریاتێ ئەبێن ک ئاکام ئێ جمشتە گە سەرەتا جوورێ ڤە چوارچو زنێاکردن هونەری و ئەدەبی و شێعرێ بی تا ئیمڕوو بەرداوامە و هامڤەخت ئامێتە بیەسەگەرد شوناسخوازی و جوورێ دیسکورس گ بانان گۆفتمان ئێرانشەهری ڤەگەرد چاڵش ڕۊاڕۊا کردێەسێ و مەکەێ. هەرسینیج بێ بەش نەوی ئەژ ئێ جمشتە و چەندین کەس هەوڵ و تەقلان کرد کە ڤەراڤەر ڤە ئێ سیستمە بووسن یا دانسکە یا ناخوداگا و ئێ دووخە ک مەگست کوومان یەێ دەنگ و یەێ ڕەنگ دۊز کەێ بشکنن و تا ئیمروو ئێ جمشتە بەردەوامە و فرە ئەژ جەوانەل هەرسینی شوون ئێ شاعێرەل و نامدارەل گ هەوڵانە ما ئەڕا زوان داڵکانەی ئافەرێنەر بوون گرتان و مەگرن.مدام ئەژ ئێ گەپ دۊر درێژە یە بی هەرسین هیمان هەناسێ مەکیشی و یەێ شەهر زندێیە هەر چەن ئێ تەقلا و هەولە تاکەکەسیە و گشتگیر نییە ڤەلی هەرسین ئەژ گۆفتمانێ گ تەمایتخوازەل ڤەگەرد چاڵش ڕۊاڕۊا کەێ هالی نییە!
دووخ هەرسین ئەڕا ئازدارا کردن زوان وژان فرە گونجاو نییە چۊناێ ساڵانە چێ ڤە لەکی تولید نماو زوانێ ئیمڕوو مەتونێ گەپێ ئەڕا وتن داشتووتنێ ک تولید ناوەرۆک داشتووتێ ڤە تەمام باوەتەل نە فەخەت قسەکەر ڤە ئە زوانە.
ئەگەر کەسەکیجێ دڵسووز تەقلای ئەڕا زوان کوردی ئەنجام بەن ڤەگەرد قین و تونتاوی ڕۊاڕۊ بینە
چ نەخش یا جایگای ئەڕا ڕسانەل ناوچەیی ئەڕا پەڕئادان زوان کوردی و شوناس زوانی خەڵک هەرسین دیاریا مەکەینان؟
ڕاسیەێ ئەڤەسە ئیمە ڕسانە ناوچەیی گ سەربەوژ بوو نەیریم و فرینەێ ئەژ ڕسانەل پەیوەندی دێرن ڤەگەرد لاینەل دەسەڵات .نە تەنیا ڕێ ڤازا کەر نەوینە ئەڕا زوان و فەرهەنگ ئیمە وژان ڕێ خوەش‌کەر بینە ئەڕا یەێ‌ڕەنگی یەێ دەنگی چێ گ ڤە دڵ دەسەڵات سیاسیە یە ڤە تەمام پلتفرمەل هەس، ئەگەر کەسەکیجێ دڵسووز گستوانە هەوڵ و تەقلای ئەڕا پەڕئادان و زوان و کولتور کوردی ئەنجام بەن ڤەگەرد قین و تونتاوی ڕۊاڕۊ بینە نموونەێ دەنگ و ڕەنگ ناوەن کرماشانە ئەگەرد کارناسەل و پێشکەشکارەلێ‌کە چەخت ڤە سەر زوان و فەرهەنگ کوردیە مەکەن ڕەفتارەل خاسێ ئەنجام ناسێ. ئنسان باس ڤە یە سیفا بکەێ ئایا ئێ ناوەندەلە دەنگ و ڕەنگ مەردم کرماشان و ئیلام و لوڕستانن یا شوونێ ئەڕا چووخدان زوان و فەرهەنگ ئێ ناوچەله.
هەلڤەت ئێ ئنحسار ڕسانەیی ڤە یاری سوشال مدیا و شەبەکەل ماهواریی گ هەتنەسەرا شکیایە منتاێ هالیپا چێ فرەهانێ ئە ئێ کاناڵەلە ڤە شێوەزار لەکی ڤڵارا نماو، بێژگەی وتبووش ڤە سەر مژارەل جوورارجوو ڤەگەرد شاعێر و نۊسەر و چاڵاک فەرهەنگی گ یە وژ کار خاسێکە منتاێ کەمە باس فرە ڤەخت بنرێ ئەڕا ئێ شێوەزارە.
