فرەتر کوردیی پەهڵەیی بژناسێمن – بەش یەکم

بەش یەکم

✍️ئەسرین کەۊر

کوردیی پەهڵەیی (پاڵەیی) یەکێ ئەژ بنزارەل کوردیی خوارینە ک ڤەگەرد کەڵهوڕی و لەکی همبەشیی فرەێ دێرێ. کاریگەرییەل کوردیی گوورانی و کورمانجی ڤە سەر کوردیی پەهڵەیی ئاشکار و دیارە. همبەشییەل فرەیش ڤەگەرد زاراوەل ترەک کوردی دێرێ. ڤەر نموونە، دە کوردیی پەهڵەیی ڤە جاڵ “ان” دە دماێ ناوەل، “ۆ – ۆن” ڤەکار دچوو ک ئی شێوازە دە زاراوەێ زازاکییش دۊیینێمن. چەن نموونەێ یانەسەن: ئاسمۆ یا ئاسمۆن (یعنی آسمان). نۆ یا نۆن (یعنی نان). زۆ، زۆن یا زڤۆ (یعنی زبان). خوەمۆ یا خوەمۆن (یعنی خودمان).

کوردیی پە‌هڵەیی، دە ڕووژهڵات کوردستان، دە مەڵڤەن “سەفحەێ کورد” یا “ئێڵ کوردەلی” یانێ دە ئاونۆ (ئاودانان)، سراوباخ، پەهڵە، مەێمە، دیلڕۆ (دیلڕان)، درەێشەر (دەڕەشار) ئیلام و بەشەلێ ئەژ باشوور کوردستان و عراق جوور خوەرئاوان (عەلی غەربی)، کووت، بەدرە و بەغدا ڤەێ قسە کەرن.

کوردیی پە‌هڵەیی، دە ڕووژهڵات کوردستان، دە مەڵڤەن “سەفحەێ کورد” یا “ئێڵ کوردەلی” یانێ دە ئاونۆ (ئاودانان)، سراوباخ، پەهڵە، مەێمە، دیلڕۆ (دیلڕان)، درەێشەر (دەڕەشار) ئیلام و بەشەلێ ئەژ باشوور کوردستان و عراق جوور خوەرئاوان (عەلی غەربی)، کووت، بەدرە و بەغدا ڤەێ قسە کەرن.

دە ئی ڤتارە ک کووشم پەێڵپەێ ئامادە و بڵاوێ بکەرم، خوازم بەشێ ئەژ وشەل کوردیی پەهڵەیی بژناسنم. دماتر ئەگەر ئاز و کات یە باشتووم ک درێژە ڤە ئی کار بم، خوازم ئەڵسەر ڕێنڤیس و ڕێزووان کوردیی پەهڵەیی کار بکەرم و جوور ڤتارەلێ بخسمەێ ڤەر چەۊ ڤەردەنگەل.

ئێمکە ڤەگەرد یەکتری بڕێ ئەژ وشەل کوردیی پەهڵەیی بخۆنێمن:

ئاباێ = آباد

ئابرا = برادر بزرگ، داداش

ئاتر، گڕ، ئاگر، تەش = آتش

ئاخین = داغدار، آه سرد کشیدن

ئاخین و داخین = اندوهگین، غمزده، حسرت‌آلود و غم‌انگیز

ئار و گیر = خودبرتربینی، ادا و اطوار

ئارۊ = لثه

ئاز = توان، نیرو

ئازا = ۱ـ سالم و بی‌نقص ۲ـ تندرست ۳ـ شجاع، بی‌باک

ئازابینی = عیادت

ئازبڕ = از تاب و توان افتاده، ناتوان

ئازەۊ = مجرد، دوشیزه، عزب

ئازاێ = به این زودی!

ئازێیەتی = سوگوار، عزادار

ئاژاڵ = ۱ـ گیاه و علف ناچیز، هرآنچه ناچیز باشد، خس و خاشاک ۲ـ احشام و دام

ئاژ = دندانه، برجستگی

ئاژ و دووژ = دوخت و دوز

ئاژئاژی،  ئاژئاژین = ۱ـ دندانه‌دار، دارای برجستگی ۲ـ سوراخ سوراخ‌شده

ئاژەنن = سوراخ‌کردن

ئاسارە = ستاره

ئاسارە زلە = ستاره‌ی صبح، ستاره‌ی سحری، ناهید، زهره

ئاسک، ئاسکین = مربوط به گذشته

ئاسمۆ، ئاسمۆن = آسمان

ئاسمۆ سا = آسمان صاف و آفتابی

ئاسمۆ کپەن = کنایه از بندآمدن باران

ئاسن = آهن

ئاسۆ، ئاسۆن = آسان

ئاسوو = ۱ـ افق ۲ـ بلندی کوه

ئاشار، ئەۊشار = پنهان، مخفی

ئاشاردن، ئەۊشاردن = پنهان‌کردن، مخفی‌کردن

ئاشارئاشارەکی = قایم‌باشک