✍️رەزا دهلوڕانی
بێکاری ژنەیل، وە تایبەت لە پارێزگای ئیلام، یەکێگ لە گیچەڵەیل گەورای ئابووری و کۆمەڵایەتی ئێرانە. ڕاپۆرتەیل فەرمی نیشان دەن ک ڕێژەی بێکاری ژنەیل لە ئیلام، وە تایبەت کە ناو ژنەیل جوان و خوەندەوار فرە هاو بان. ئڕای نموونە داتایل ناوەند ئامار ئێران نیشان دەن ک ڕێژەی بێکاری ژنەیل لە چەن شار ئیلام فرەتر لە ٨٠ لەسەدە. ئێ دۆخە وەگەرد دچەوەکیەیل ڕەگەزی لە ناو بازاڕ کارا گیچەڵەیل فرەیگ ئرای کار ژنەیل درس کردیە. لەی وتارە، ڕێکارەیلێگ ئڕای لاوردن کێشەی بێکاری ژنەیل ئیلام و فرەوەکردن پشتیوانیەیل یاسایی ئڕای کەمەوکردن دچەوەکیەیل ڕەگەزی خریەیدە وەر باس.
وە پەی دوایین ئامارەیل ئێران، بێکاری جوانەیل ژێر ٣٠ ساڵ دی لە کارەسات ڕەد بۊە و ڕەسیەسە ئاستێگ ک ڕێژەی بێکاری ژنەیل ئیلامی لە ٨٦ لەسەدیش فرەترەو بۊە.
ئامارەیل بێکاری گروه سنی ١٥ تا ٢٤ ساڵ ئێران لە ئمساڵ نیشان دەی ک بێکاری کوڕەیل و دۊەتەیل ئێ سنە لە بڕێگ پارێزگایل فرەتر لە ٥٠ لەسەدە و ئێ رێژە ئڕای ژنەیل ئیلامی نزیک ٨٦ لەسەدە.
هەر ئێجوورە بایە بزانیمن ک زوورم کارەیل ئیلام هانە بەش نافەرمی ئابووری. ئێ بابەتە توەنێدن ئەمنیەت کاری و دەسڕەسی نیاشتن وە بەرژەوەندیەیل کۆمەڵگایی لە شوون خوەێ داشتوود. نەۊن گرێبەستەیل فەرمی و پاڵپشتیەیل یاسایی لەی کەسەیلە بوودنە مدوو وەدیهاتن گیچەڵەیل فرەترێگ.
چۊ گیچەڵ بێکاری ژنەیل ئیلام چارەسەر بوود؟
پارێزگای ئیلام وەسەر سەرچاوەی نەفت و گازەو هێما ڕێژەی بێکاری فرەیگ دێرێ. ئێ گیچەڵە جووڕێگە ک هەیهای پارلەمانتار ئیلام ئۊشێ ڕووژێ چەن جوان وە مدوو بێکاری خوەیان کوشن. ئڕای کەمەوکردن بێکاری ژنەیل لەی ناوچە، ئێ کارەیلە پێشنیار کریەی:
وەدیهاوردن دەرفەتەیل کار ئامانجدار: دانان بەرنامەیل فێرکاری وەپەی هەوەجەیل بازار کار ناوچەگە، وەتایبەت لە بەشەیلێگ جوور کاردەسی، گەشتیاری و تکنۆلۆژی زانیاری، توەنێدن یارمەتی درسکردن کار بیەیدن. ئڕای نموونە، فێرکاری پێشەیل دیجیتال و بازاڕ پیاکردن توەنێدن ژنەیل ئڕای کارەیل مۆدرن ئامادە بکەێ.
پشتیوانی لە کارسازی ژنەیل: درسکردن سندووقەیل دارایی ئڕای پێدان وامەیل کەم سوود وە ژنەیل کارساز و دانان ناوەندەیل پالنەر ئرای کارەیل بۊچگ و متوەست لە ئیلام، وەتایبەت لە بوار کار دەسی ک ژنەیل ئیلامی لەتێ سابقە دێرن، توەنێدن کارگەری داشتوود.
پڕۆژەیل نەفت و گاز ناوچە: پڕۆژەیل نەفت و گاز ناوچە توەنن وە دامەزرانن ژنەیل ئەو شوونە وەرجێ لە شوونەیل تر، بێکاری کەمەو بکەن.
فرەوەکردن پشتیوانیەیل یاسایی ئڕای رۊەرۊبۊن وەگەرد دچەوەکی ڕەگەزی
دچەوەکی ڕەگەزی لە بازار کار ئیلام، جوور دەسحەق نابەرابەر و کەمتر بۊ دامەزرانن ژنەیل، یەکێ لە گەوراترین گیچەڵەیل وەر ڕێ ژنەیلە. ئڕای لاوردن ئێ وەربەسەیلە، کارەیل خوار پێشنیار کریەێ:
گۊەرانن یاسایل دژەدچەوەکی: دەولەت توەنێ وە دانان یاسایل تن‌تێژ، نوای دچەوەکی لە دامەزرانن و حەقدەس بگرێد. ئڕای نموونە، کۆمپانیەیل ناچار بکەی تا ڕاپۆرتەیل ڕووشنێگ لەبارەی حەقدەس ڕەگەزی ئامادە بکەن تا نابەرابەری کەمەو بوودن.
درسکردن ناوەندەیل تەقویەت ئابووری ژنەیل: دامەزرانن ناوەندەیل پەروەردە و ڕاوێژکاری لە ئیلام ک خزمەتگوزاریەیلێگ جوور فێرکردن مەهارەتەیل حرفەای، ڕاوێژکاری یاسایی، و دەسڕەسی وە سەرچاوەیل دارایی پێشکەش بکەێ، توەنێ ژنەیل ئڕای چێنە ناو بازار کار ئامادە بکەێ. ئێ ناوەندەیلە توەنن وەتایبەت ئڕای ئەو ژنەیلە ک سەرپەرەست ماڵن و زیان فرەیگ دینە، سوودمەند بوود.
کێشەیل فەرهەنگی و کۆمەڵایەتی
بێجگە لە بابەتەیل ئابووری، وەربەسەیل فەرهەنگیش بەشداری ژنەیل ئیلامی لە بازاڕ کار کەمەو کردیە. ڕاپۆرتەیل نیشان دەن ڕێژەی بەشداری ئابووری ژنەیل لە ئیلام فرە کەمە و فرەتر لە ٨٥ لەسەد ژنەیل بان ١٥ ساڵ نە کار کەن و نە هانە شوون کار. ئێ دەۆخە هەڵگەردیەیدەو سەر هۆکارەیل فەرهەنگیش جوور سیستم ئەزرشی پیایسالار یا وەربەسەیل کۆمەڵایەتیێگ جوور تابۆوەیل ڕەسم و ڕسوومات ئاواییەیل. گشتێ ئیانە هۆکارن ئڕای درس کردن ئەو دۆخ سەختە ک ژنەیل وەرەو کوشتن خوەیان بەیدن.
ئڕای لاوردن ئێ وەربەسەیلە، هەوەجە وە فەرهەنگ‌سازی و پەروەردەی گشتی دیریمن. دانان کارگایل پەروەردە ئڕای خاوەن کارەیل و کۆمەڵگا لەبان سوودەیل جووراوجووری ڕەگەزی و ماف ژنەیل لە شوون کار توەنێدن یارمەتی گوەڕانن ئێ هۊرکردنەوەیلە بیەی. هەرلەیوا، بەرنامەیل پەروەردە لە مەدرەسە و ڕاگەیاندنەیل توەنێدن کلیشەیل ڕەگەزی کەمەو بکەیدن.
